"นิทานโบราณคดี" เนื้อหาส่วนใหญ่เป็นเรื่องที่อยู่นอกพงศาวดาร เช่น เรื่องเล่าบุคคลต่าง ๆ เหตุการณ์สำคัญ มูลเหตุทางประวัติศาสตร์ที่ยังไม่ได้รับการตรวจสอบข้อเท็จจริง หรือแม้แต่ประสบการณ์จากการไปประพาสยุโรป และการไปเยือนเมืองต้นกำเนิดพระพุทธศาสนาอย่างอินเดีย เกร็ดความรู้มากมายเกี่ยวกับช้างและวิชาคชศาสตร์ในสมัยโบราณที่หาอ่านไม่ได้ที่อื่น เป็นต้น สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงนิพนธ์หนังสือนิทานโบราณคดีที่เปี่ยมด้วยคุณค่าทางประวัติศาสตร์เล่มนี้ขึ้น ด้วยภาษาที่สละสลวยอ่านง่าย อ่านสนุก แตกต่างจากหนังสือประวัติศาสตร์ทั่ว ๆ ไป

นิทานที่ 1 เรื่องพระพุทธรูปประหลาด
นิทานที่ 2 เรื่องพระครูวัดฉลอง
นิทานที่ 3 เรื่องเสือใหญ่เมืองชุมพร
นิทานที่ 4 เรื่องห้ามไม่ให้เจ้าไปเมืองสุพรรณ
นิทานที่ 5 เรื่องของแปลกที่เมืองชัยบุระในอินเดีย
นิทานที่ 6 เรื่องของแปลกที่เมืองพาราณสี
นิทานที่ 7 เรื่องสืบพระศาสนาในอินเดีย
นิทานที่ 8 เรื่องเจ้าพระยาอภัยราชา (โรลังยัคมินส)
นิทานที่ 9 เรื่องหนังสือหอหลวง
นิทานที่ 10 เรื่องความไข้เมืองเพชรบูรณ์
ฯลฯ

- หนังสือ 1 ใน 100 เล่ม ที่คนไทยควรอ่าน