"นิทานโบราณคดี" เป็นหนังสือที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงนิพนธ์เสร็จลงก่อนหน้าจะสิ้นพระชนม์เพียงไม่กี่วัน ในบรรดาเรื่องราวทั้งหมดที่ถ่ายทอดไว้นั้น เป็นเสมือนกระจกฉายให้เราเห็นหลังฉากของบุคคลสำคัญ และเหตุการณ์ที่คนในสมัยนี้เกือบไม่มีใครรู้ว่าเกิดขึ้นในโลก และคนสมัยเดียวกันกับพระองค์ท่าน ซึ่งมีอยู่ไม่กี่คน ก็ไม่มีใครสนใจบันทึกไว้ "นิทานโบราณคดี" เป็นเสมือนแว่นขยายฉายให้เห็นยุคสมัยที่น่าสนใจหลายประการที่ชาติไทยได้ผ่านพ้นมาแล้ว ไม่ว่าจะเป็น ภูมิศาสตร์ ประวัติศาสตร์ โบราณคดี และขนบธรรมเนียมประเพณี ซึ่งถือเป็นมรดกทางการศึกษาที่ควรค่าแก่การเรียนรู้เป็นอย่างยิ่ง

นิทานที่ 1 เรื่องพระพุทธรูปประหลาด
นิทานที่ 2 เรื่องพระครูวัดฉลอง
นิทานที่ 3 เรื่องเสือใหญ่เมืองชุมพร
นิทานที่ 4 เรื่องห้ามไม่ให้เจ้าไปเมืองพรรณ
นิทานที่ 5 เรื่องของแปลกที่เมืองชัยบุระในอินเดีย
นิทานที่ 6 เรื่องของแปลกที่เมืองพาราณสี
นิทานที่ 7 เรื่องสืบพระศาสนาในอินเดีย
นิทานที่ 8 เรื่องเจ้าพระยาอภัยราชา (โรลัง ยัคมินส์)
นิทานที่ 9 เรื่องหนังสือหอหลวง
นิทานที่ 10 เรื่องความไข้เมืองเพชบูรณ์
ฯลฯ