ทำไมเมืองมลายูอย่าง "ปาตานี" ต้องตกเป็นของสยาม ส่วนเมืองมลายูที่เหลือตกเป็นของอังกฤษและกลายเป็นส่วนหนึ่งของมาเลเซียในเวลาต่อมา...

    หนังสือ "ปาตานีฉบับชาติ(ไม่)นิยม : สงครามช่วงชิงอำนาจก่อนปักปันเส้นเขตแดน" เล่มนี้ ไม่ได้มองเพียงสยามเป็น "ผู้กระทำ" และปาตานีเป็น "ผู้ถูกกระทำ" และไม่ได้มองการกระทำของสยามต่อปาตานีว่าเป็นไปเพื่อความก้าวหน้าและความมั่นคงของชาติตามที่มีคำกล่าวอ้าง แต่หนังสือเล่มนี้มุ่งก้าวให้พ้นกับดักคู่ตรงข้ามของประวัติศาสตร์ชาตินิยมสยามและปาตานี โดยพาผู้อ่านย้อนกลับไป 1 ศตวรรษก่อนการทำ "สนธิสัญญาแองโกล-สยาม 1909" อันเป็นช่วงเวลาที่ปาตานีถูกสยามแบ่งออกเป็น 7 หัวเมือง เพื่อชี้ให้เห็นการค่อย ๆ เปลี่ยนแปลงระลอกใหญ่ จนนำมาสู่การปักปันเส้นเขตแดนในเวลาต่อมา

    ความเข้าใจ "ประวัติศาสตร์" อย่างที่ "วันอิฮซาน" ได้สร้างสรรค์ขึ้นมานี้ จะช่วยให้ผู้คนในสังคมไทยเกิดคำถามใหม่ อันเป็นโอกาสที่จะก้าวพ้นไปจากความรู้ประวัติศาสตร์ แบบขนบนิยมที่จองจำเราทั้งหมดไว้ด้วยอารมณ์ความรู้สึกของความรักชาติแบบคับแคบ อันก่อให้เกิดโศกนาฏกรรมมาอย่างยาวนาน

1. บทนำ
- "สนธิสัญญาแองโกล-สยาม 1909" สารตั้งต้นของเรื่องราวทั้งหมด
- โลกคู่ขนานของประวัติศาสตร์นิพนธ์ปาตานี

2. กำเนิด 7 หัวเมือง : ปฐมบทแห่งการเปลี่ยนแปลง
- การเป็นเมืองท่าของปาตานี
- การเมืองในราชสำนัก
- จากหัวหน้าชุมชนสู่เจ้าเมือง : กำเนิด 7 หัวเมืองปาตานี
- พลวัตประวัติศาสตร์ที่นำไปสู่การแบ่ง 7 หัวเมือง

3. รามัน : เมืองตอนในที่ถูกลืม
- กำเนิดรามัน
- ดีบุกและการเมืองระหว่างรัฐมลายู
- รามัน เปรัก สยาม และอังกฤษ
- ตำแหน่งแห่งที่ของรามัน

4. สลับสับเปลี่ยนอำนาจนำ : การช่วงชิงที่เกือบจะสำเร็จของอำนาจทางศีลธรรม
- ลักษณะการกุมอำนาจของชนชั้นนำปาตานี
- ยุครุ่งเรืองของราชสำนัก
- ออรังกายาเรืองอำนาจ
ฯลฯ

5. บทสรุป ปาตานีก่อน 1909 - ปาตานีหลัง 1909
- ปาตานีก่อน 1909
- ปาตานีหลัง 1909