ตลอดช่วงเวลากว่าครึ่งศตวรรษที่ผ่านมา การอธิบายและงานศึกษาทางประวัติศาสตร์ในสังคมวิชาการไทย ได้ขยับขยายจากประเด็นประวัติศาสตร์การเมืองมาสู่ประวัติศาสตร์เศรษฐกิจ สังคมวัฒนธรรม และภูมิปัญญา อันก่อให้เกิดมุมมองต่อ "อดีต" ที่ทั้งแตกต่างและหลากหลายมากขึ้นกว่าในอดีต ในทางเดียวกัน "พลังทางประวัติศาสตร์" หรือ "พลังการเปลี่ยนแปลง" ทางประวัติศาสตร์ ในคำอธิบายของงานศึกษาทางประวัติศาสตร์ยุคหลังก็ได้เคลื่อนย้ายจากเอกบุรุษมาสู่เหตุปัจจัยทางการเมือง เศรษฐกิจ สังคมวัฒนธรรม และภูมิปัญญามากยิ่งขึ้น เจ้าพ่อ ประวัติศาสตร์ จอมขวังเวทย์ มิได้เป็นเพียงหนังสือรวมบทความเนื่องใจวาระครบรอบ 60 ปี ของ "รศ.ฉลอง สุนทราวาณิชย์" ครูทางประวัติศาสตร์ แต่เพียงอย่างเดียวเท่านั้น หากแต่บทความทางประวัติศาสตร์แต่ละชิ้นที่ถูกเขียนขึ้นโดยนักวิชาการชั้นนำในหนังสือเล่มนี้ ยังสะท้อนให้เห็นภาพอันหลากหลายของคำอธิบายทางประวัติศาสตร์ ที่มีทั้งความลุ่มลึกภายใต้ความซับซ้อนของเรื่องราวอันน่าติดตาม อันเปรียบเสมือนตัวแทนของแนวทางการศึกษาทางประวัติศาสตร์ในช่วงครึ่งศตวรรษที่ผ่านมา

    นอกจากนี้ ห้วงชีวิต 60 ปีของ รศ.ฉลอง สุนทราวาณิชย์ ตั้งแต่เป็นนักเขียนทางประวัติศาสตร์จนถึงครูทางประวัติศาสตร์ ก็ดูจะมีลักษณะ "เดิน" ไปด้วยกันกับการค้นคว้าและคำอธิบาย "อดีต" ที่เปิดโลกและพรมแดนความรู้ทางประวัติศาสตร์ที่เปิดกว้างหลายมุมขึ้น และท่านก็ได้แสดงบทบาททั้งในฐานะผู้แสดง ผู้กำกับบท ผู้ชี้แนะ และผู้ติดตามกระแสธารทางประวัติศาสตร์ดังกล่าว หนังสือเล่มนี้ จึงเปรียบดั่ง "ทางเดิน" ทางประวัติศาสตร์ของทั้ง รศ.ฉลอง สุนทราวาณิชย์ และวงการศึกษาประวัติศาสตร์ไทยในช่วงกว่าครึ่งศตวรรษที่ผ่านมา

- บทนำเกียรติยศ / นิธิ เอียวศรีวงศ์
- แกะรอยประวัติศาสตร์นิพนธ์ของฉลอง สุนทราวาณิชย์ / สุธาชัย ยิ้มประเสริฐ
- นักเลง (เพลง) รอนแรมขมังเวทย์? / นิติ ภวัครพันธุ์
- เรื่องของยุคนธร (ค.ศ. 1860-1934) ชีวิตลี้ภัยและการเผชิญหน้ากับระบอบอาณานิคม / ธิบดี บัวคำศรี
- กุ ลอบ ลอก แต่งแบบไพร่ๆ ความผิดของ ก.ศ.ร. กุหลาบที่ตัดสินโดยนักประวัติศาสตร์อำมาตย์ / ธงชัย วินิจจะกูล
- ศาสตร์และศาสตร์เพื่อรักษ์สงบ / เคร็ก เจ.เรย์โนลด์ส : เขียน / อาทิตย์ เจียมรัตตัญญู : แปล
- ก่อนจะถึงพระเครื่อง : ปรัมปราคติใน ขุนช้างขุนแผน / คริส เบเคอร์ และผาสุก พงษ์ไพจิตร : เขียน / อาทิตย์ เจียมรัตตัญญู : แปล
- ปัตตานีในรูปหล่อหลวงพ่อทวด / แพทริค โจรี : เขียน / จีรพล เกตุจุมพล : พากษ์ไทย
- ภาพหลอกหลอน ณ ชายแดนใต้ของไทย การเขียนประวัติศาสตร์ปาตานีและโลกอิสลาม / เบเนดิกต์ แอนเดอร์สัน : ปาฐกถา / อาทิตย์ เจียมรัตตัญญู : แปล
- ประวัติศาสตร์การบัญญัติศัพท์ : มิติหนึ่งของการเมืองวัฒนธรรมก่อนและหลังการปฏิวัติ 2475 / สายชล สัตยานุรักษ์
ฯลฯ