"เสด็จประพาสต้น" เป็นหนึ่งในการเสด็จประพาสหัวเมืองของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งต่างจากการเสด็จประพาสอย่างเป็นทางการ กล่าวคือการเสด็จประพาสต้นเป็นการเสด็จประพาสอย่างไม่เป็นทางการ ไม่มีท้องตรารับสั่งให้หัวเมืองใดๆ จัดทำที่ประทับแรม ไม่มีหมายกำหนดการในแต่ละวัน โปรดที่จะประทับที่ใดก็ได้ ตามพระราชประสงค์ และพระองค์โปรดที่จะให้ผู้ใกล้ชิดตามเสด็จเพียงไม่กี่คนเท่านั้น ซึ่งล้วนใช้ชีวิตกันอย่างสามัญชนทั่วไป

    การเสด็จประพาสเช่นนี้ ทำให้พระองค์ได้ทรงสนทนากับราษฎรโดยตรง โดยที่พวกเขาไม่รู้ตัวว่า กำลังเข้าเฝ้าฯ พระเจ้าอยู่หัว บางครั้งเมื่อทรงทราบถึงความเดือดร้อนของชาวบ้าน ก็มีพระบรมราชโองการให้เจ้าเมืองรับไปจัดการ หรือแม้แต่ทรงเปลี่ยนตัวข้าราชการปกครองเสียงเองก็เคยมี...

จดหมายของนายทรงอานุภาพ
- จดหมายฉบับที่ 1
- จดหมายฉบับที่ 2
- จดหมายฉบับที่ 3
- จดหมายฉบับที่ 4
- จดหมายฉบับที่ 5
ฯ

พระราชนิพนธ์เสด็จประพาสต้น
วันที่ 27 กรกฎาคม เสด็จเรือจากกรุงเทพ
วันที่ 28 กรกฎาคม ทรงถ่ายรูปที่วัดเขมาแล้วเสด็จต่อไปประทับแรมที่บ้านดงตาล
วันที่ 29 กรกฎาคม ทรงถ่ายรูปและเสด็จต่อไปประทับแรมที่เกาะลอย
วันที่ 30 กรกฎาคม เสด็จประพาสทางวังจันทร์แล้วเสด็จต่อไปประทับแรมที่ศาลาลอย
วันที่ 31 กรกฎาคม เสด็จประพาสทท่าเจ้าสนุกแล้วไปประทับแรมบ้านเสาไห้
ฯ